Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού»

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, στο πλαίσιο της αποστολής της για την ανάδειξη του βιβλιογραφικού και βιβλιολογικού πλούτου της χώρας αλλά και την καταγραφή, σύνταξη και διατήρηση της Εθνικής Βιβλιογραφίας (τρέχουσας και αναδρομικής), ενσωμάτωσε στις μόνιμες λειτουργίες της το Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» τον Οκτώβριο του 2017, ως δωρεά από το Μουσείο Μπενάκη, με τον Νόμο 4452/2017. Ωστόσο, η ιστορία του Βιβλιολογικού Εργαστηρίου ξεκινά το 1986, όταν ως άτυπο φορέα το ίδρυσε ο Φίλιππος Ηλιού, σε μια προσπάθεια να πλαισιώσει τα πολυπληθή βιβλιολογικά του σχέδια. Επί σειρά ετών φιλοξενείται στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ). Με τον θάνατο του Ιδρυτή του, τον Μάρτιο του 2004, το Εργαστήρι μετονομάζεται «Βιβλιολογικό Εργαστήρι Φίλιππος Ηλιού». Το 2006, το Μουσείο Μπενάκη ανταποκρίνεται ομόθυμα στο αίτημα της συνεργάτιδας του Φίλιππου Ηλιού Πόπης Πολέμη να εντάξει το ερευνητικό και εκδοτικό έργο του Εργαστηρίου στα προγράμματά του. Στο εξής συγκροτείται τριμελής ομάδα και μετεγκαθίσταται στο Μουσείο το σύνολο του υλικού που έχει συγκεντρωθεί. Στο υλικό αυτό προστίθεται η συλλογή περίπου 7.500 τίτλων και τμήμα του Αρχείου του Φίλιππου Ηλιού που δωρίζει η οικογένειά του στο Εργαστήρι.

Η έδρα του ΒΕΦΗ βρίσκεται πλέον στο Βαλλιάνειο Μέγαρο και στελεχώνεται από τρεις Ειδικούς Επιστήμονες και μία εξωτερική συνεργάτιδα.

Επικοινωνία: biblerg[at]nlg.gr

Το Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» (ΒΕΦΗ) λειτουργεί διαχρονικά ως εργαστήριο έρευνας για την κοινωνική ιστορία του βιβλίου και επικεντρώνεται στην καταγραφή, επεξεργασία και μελέτη της ελληνικής βιβλιογραφίας ιδίως του 19ου αιώνα, αλλά σταδιακά και των προηγούμενων αιώνων, στη δημιουργία αντίστοιχων βάσεων δεδομένων και σχετικής ψηφιοθήκης, καθώς και στην παρουσιάση των πορισμάτων της έρευνας με έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις.

Ο ηλεκτρονικός κατάλογος του ΒΕΦΗ, ο οποίος είναι διαθέσιμος μέσω του συνδέσμου http://195.134.90.232/bibliology/search_simple.asp, φιλοδοξεί να αποτελέσει τον συλλογικό κατάλογο των ελληνικών βιβλίων από την αρχή της τυπογραφίας έως το 1900, και έχει συγκροτηθεί:
● για την περίοδο 1801-1844 με βάση τους τρεις πρώτους τόμους της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα (βλ. https://catalogue.nlg.gr/Record/b.147707)
● για την περίοδο 1845-1863 με βάση την Ελληνική Βιβλιογραφία 1800-1863 των Δημητρίου Γκίνη και Βαλερίου Μέξα, καθώς και τις συστηματικές σειρές προσθηκών που ακολούθησαν (βλ. https://catalogue.nlg.gr/Record/b.177738)
● για την περίοδο 1864-1900 με βάση την Ελληνική Βιβλιογραφία 1864-1900 των Φίλιππου Ηλιού και Πόπης Πολέμη (βλ. https://catalogue.nlg.gr/Record/b.408732)
● για την περίοδο από τον 15ο έως τον 18ο αιώνα οι εγγραφές σε πρώτη φάση στηρίζονται στην Ελληνική Βιβλιογραφία (1466 ci. – 1800), Αλφαβητική και χρονολογική ανακατάταξις του Θωμά Παπαδόπουλου (βλ. https://catalogue.nlg.gr/Record/b.177629).

Οι εγγραφές συνοδεύονται από την ένδειξη των βιβλιογραφικών πηγών καθώς και του συνόλου των ελληνικών και ξένων βιβλιοθηκών στις οποίες έχουν εντοπιστεί αντίτυπα του κάθε εντύπου. Επισημαίνεται, επίσης, η ηλεκτρονική διεύθυνση ψηφιοποιημένων αντιτύπων που είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο.

Παράλληλα, έχουν καταγραφεί σε βάση δεδομένων του ΒΕΦΗ οι συνδρομητές των ελληνικών βιβλίων της περιόδου 1749-1922. Στόχος είναι να μελετηθεί η σύνθετη πρακτική της συνδρομής, η οποία υποκαθιστούσε τον εκδότη ή/και τον βιβλιοπώλη. Η βάση δεδομένων των συνδρομητών περιλαμβάνει περίπου 1.000.0000 λήμματα συνδρομητών που αντιστοιχούν σε 2.800 καταλόγους συνδρομητών.

Ενδεικτικές δημοσιεύσεις του Εργαστηρίου:

1. Φίλιππος Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα. Βιβλία – Φυλλάδια, τ. Α’, 1801-1818, Βιβλιολογικό Εργαστήρι – Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, 1997 (4ο, πζ’+733 σ.)

2. Φίλιππος Ηλιού – Πόπη Πολέμη, Ελληνική Βιβλιογραφία 1864-1900. Συνοπτική αναγραφή, τ. Α’-Γ’, Αθήνα, Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» – Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, 2006 (8ο, 3.702 σ.)

3. Πόπη Πολέμη, Ελληνική Βιβλιογραφία 1864-1900. Εισαγωγή – Συντομογραφίες – Ευρετήρια, Αθήνα, Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» – Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, 2006 (8ο, 417 σ.)

4. Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού», Δια του γένους τον φωτισμόν. Αγγελίες προεπαναστατικών εντύπων (1734-1821) από τα κατάλοιπα του Φίλιππου Ηλιού, Επιμέλεια (με τη συνεργασία της Άννας Ματθαίου και της Ειρήνης Ριζάκη) -Εισαγωγή: Πόπη Πολέμη, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, 2008 (8ο, λδ’+567 σ.)

5. Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού», Φίλιππου Ηλιού Κατάλοιπα. Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα. Βιβλία – Φυλλάδια, τ. Β’, 1819-1832, Επιμέλεια-Εισαγωγή: Πόπη Πολέμη, Επιστημονικοί Συνεργάτες: Αναστασία Μυλωνοπούλου – Ειρήνη Ριζάκη, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη – Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 2011 (4ο, ξ’+748 σ.)

6. Κ. Θ. Δημαράς, Σύμμικτα Δ’. Λόγια περί μεθόδου, τ. Α’-Β’, Επιλογή κειμένων: Φίλιππος Ηλιού, Επιμέλεια: Πόπη Πολέμη, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη / Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» – Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2013 (8ο, λ’+1.178 σ.)

7. Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού», Φίλιππου Ηλιού Κατάλοιπα. Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα. Βιβλία -Φυλλάδια, τ. Γ’, Τα Οθωνικά Χρόνια, Μέρος Α’, 1833-1844, Επιμέλεια-Εισαγωγή: Πόπη Πολέμη, Επιστημονικοί Συνεργάτες: Αναστασία Μυλωνοπούλου – Ειρήνη Ριζάκη, Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη – Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 2016 (4ο, 864 σ.)

8. Έκδοση σε τρία DVD των τ. Α’-Γ’ της Ελληνικής Βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα (έτη 1801-1844), Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη – Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2016.

Οι κάτωθι ηλεκτρονικές εκδόσεις έχουν ενταχτεί στον ηλεκτρονικό κατάλογο του ΒΕΦΗ:

9. Σάντρα Βρέττα, Βιβλιογραφημένα ελληνικά μονόφυλλα (1800-1863). Συνοπτική αναγραφή, Αθήνα, Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» – Μουσείο Μπενάκη [Τα Τετράδια Εργασίας του Βιβλιολογικού Εργαστηριού «Φίλιππος Ηλιού» 1] Μάιος 2015 (4ο, 835 σ.)

10. Αρχείο Φίλιππου Ηλιού, Επιμέλεια: Ειρήνη Ριζάκη, Αθήνα, Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» – Μουσείο Μπενάκη [Τα Τετράδια Εργασίας του Βιβλιολογικού Εργαστηριού «Φίλιππος Ηλιού» 2] Μάιος 2015 (4ο, 14 σ.)

————————————————
Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2013

Στις 20 Δεκεμβρίου 2013 η Ακαδημία Αθηνών απένειμε Bραβείο της Τάξης Γραμμάτων και Τεχνών στο Βιβλιολογικό Εργαστήρι «Φίλιππος Ηλιού» «για το εθνικής σημασίας επιτελεσθέν έργο της συντάξεως της ελληνικής βιβλιογραφίας του 19ου αιώνα […] που αποτελεί βασική πηγή γνώσης της πνευματικής και επιστημονικής δημιουργίας των νεωτέρων Ελλήνων».

————————————————
Πληροφορίες για το έργο και τη δράση του ΒΕΦΗ μπορεί να αντλήσει ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης από σχετικές δημοσιεύσεις ιδίως στο περιοδικό Τα Ιστορικά, τχ. 45 (2006), 46 (2007), 48 (2008), 56 (2012) και 67 (2018).
—————————————————-