Το Τμήμα Χειρογράφων & Ομοιοτύπων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ) είναι αρμόδιο για την επεξεργασία και τη διαχείριση των ειδικών συλλογών της ΕΒΕ – που περιλαμβάνουν χειρόγραφους κώδικες, αρχειακό υλικό, σπάνια βιβλία, χαρακτικά, αφίσες, χάρτες, φωτογραφίες κ.ά. Η λειτουργία του καθιερώθηκε το 1920 και για πολλές δεκαετίες στεγάστηκε στο ιστορικό Βαλλιάνειο Μέγαρο. Το 2018 μεταφέρθηκε στο 4ο επίπεδο του κτιρίου της ΕΒΕ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), στις σύγχρονες εγκαταστάσεις του οποίου στεγάζονται σήμερα τα θησαυροφυλάκια και το Αναγνωστήριο Χειρογράφων, Αρχείων και Ειδικών Συλλογών.
Σε ό,τι αφορά την επεξεργασία των συλλογών, η κατάρτιση αναλυτικών καταλόγων των χειρόγραφων κωδίκων και η μέριμνα για την ενσωμάτωση των επιμέρους καταλόγων σε έναν ενιαίο, σύγχρονο, ηλεκτρονικό κατάλογο, η αναλυτική βιβλιογραφική επεξεργασία των σπάνιων και πολύτιμων εντύπων, η ταξινόμηση και περιγραφή των αρχειακών συλλογών με βάση τα διεθνή πρότυπα, είναι από τις βασικές δραστηριότητες του Τμήματος. Στο πλαίσιο καλών πρακτικών και διαμοιρασμού των δεδομένων, το Τμήμα ακολουθεί την πολιτική διάθεσης των βιβλιογραφικών εγγραφών, που δημιουργούνται από την ΕΒΕ για το σπάνιο έντυπο υλικό, στους ενδιαφερόμενους φορείς, ενώ αξιοποιεί υπάρχουσες βιβλιογραφικές περιγραφές ομόλογων ή άλλων μεγάλων βιβλιοθηκών του εξωτερικού για τη συγκεκριμένη κατηγορία υλικού.
Στον τομέα της διαχείρισης, το Τμήμα Χειρογράφων και Ομοιοτύπων έχει την ευθύνη της ταξιθέτησης των τεκμηρίων των ειδικών συλλογών, καθώς και της ασφαλούς φύλαξης, προστασίας και διατήρησής τους. Για τον σκοπό αυτό μεριμνά για την τήρηση όλων των πρωτοκόλλων ασφαλείας και συμμετέχει στον σχεδιασμό προγραμμάτων συντήρησης και ψηφιοποίησης του υλικού, ενώ έχει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση των αντίστοιχων πολιτικών. Επιπλέον, η λειτουργία του Αναγνωστηρίου Χειρογράφων, Αρχείων και Ειδικών Συλλογών, η εξυπηρέτηση των χρηστών και η παροχή υπηρεσιών για τη βέλτιστη αξιοποίηση των τεκμηρίων, σύμφωνα με τον εκάστοτε κανονισμό λειτουργίας, αποτελούν βασικό άξονα της δραστηριότητάς του.
Με γνώμονα την ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς αλλά και τη διάχυση του έργου του, το Τμήμα συμμετέχει στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και στη διοργάνωση εκθέσεων στους χώρους της ΕΒΕ, ενώ αξιολογεί και αιτήματα σχετικά με την παραχώρηση πολύτιμου υλικού για εκθέσεις εντός ή εκτός Ελλάδας διασφαλίζοντας τις απαραίτητες εγγυήσεις για την προστασία και ασφάλειά του.
Τέλος, με τη συμμετοχή του σε εγχώριες ή διεθνείς ερευνητικές δραστηριότητες, παρακολουθεί την έρευνα στους παραπάνω τομείς, προκειμένου να εμπλουτίζει και να προσαρμόζει διαρκώς τη μεθοδολογία του στα νέα επιστημονικά δεδομένα αλλά και να συνεισφέρει με τη δική του τεχνογνωσία στην επιστημονική κοινότητα. Στο ίδιο πλαίσιο το Τμήμα διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με άλλους πολιτιστικούς φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, προάγοντας τον διεπιστημονικό διάλογο, αναπτύσσοντας συνεργασίες και συμμετέχοντας ενεργά στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση δράσεων για τη διαφύλαξη, προστασία και ανάδειξη τεκμηρίων μοναδικής πολιτισμικής αξίας.
